Bir Zamanlar

Eskiden... diye başlamak adet oldu yazılarımızda. Bu sözü, en azından bundan sonra yazacağımız yazılarımızın hiçbirinde kullanmamaya çalışmayı öneriyorum.. “Yeni” kuşaklar için; “evvel zaman içinde kalbur saman içinde..” diye başlayan, çocukluğumuzun hikaye ve masallarının bizde yaptığı etkiyi yapmasından korkarım.


Masaldı işte! Sanki hiç yaşanmamıştı. Tarihi, mekanı, ülkesi, yeri-yurdu yoktu. Yaşanmış olmasından, bir kuşağı etkisi altına almış olmasından çok, adı-sanı dahi belli olmayan bir yazarın “uydurmasıydı”. Anonimdi veyahut ta. Bilinemezdi. Ders alınmalı ve unutulmamalıydı.


Bayram sabahları kalkılır, tam bir gün önce, Arife günü satın alınmış bayramlıklar giyilirdi. Dün bütün gün annem tarafından temizlenmiş ve her köşesi pirüpak edilmiş ev, o sırada bayram namazından dönmesi beklenen babamdan önce bir kez daha temizlenirdi.


Zaten arife akşamları banyo akşamlarıydı. Banyodan hemen sonra eve sessizlik çöker ve ertesi günün bayram olduğunun bilinciyle mutlaka erken yatılırdı.


Babam ilk gençliğimize kadar bizi de bayram namazına götürdü. Bayram namazını öyle her camide kılmaz mutlaka ağır taş camileri, vaazı kuvvetli imamların, hocaların olduğu camiye giderdi. Onun, içinde olmaktan haz aldığı camileri vardır ve başka bir camiye gitmez. Bayram sabahı erkenden kalkar, evden çok uzakta olmasına rağmen Dolmabahçe Camii ya da Kılıç Ali Paşa Camii’ne giderdi.


Annem, kocası camiden dönene kadar, evin bir de bayram sabahı yapılan ince temizliğinden sonra, içinde kuş sütü eksik olan bayram kahvaltısını hazırlar, babamın geliş saatine göre çayı ocağa koyardı.


Kahvaltı ve ardından bayramlaşma! Kahvaltı yapılmadan ve bayramlıklar giyilmeden bayramlaşılmaz!


Önce annem babamın elini öper, öptüğü eli başına götürürdü. Ve babamdan anneme büyük miktar olduğunu sandığım kendi de büyük bir kağıt para!


Sonra çocuklar. Önce babanın eli öpülür ve elimize sıkıştırılan tam 2,5 lira. Bu parayla Lunaparka gidilecek, paça-yakan, mantar tabancası ve mantar alınacak; mahallede oyun oynanacak. Fakat önce akraba ve komşu ziyaretleri ve orada da büyüklerin ellerinin öpülmesinden sonra -bizim utanarak aldığımız- bayram harçlıkları.


Sonra annemim eli. Annemin elini öpmek zaten başlı başına bayram. Çünkü ne vereceğini tahmin ediyorum. Annem bir küçük bez mendil hediye eder çocuklarına. O mendili almış olmak hiçbir şeye değişilemez. Dün, bayramlık alışverişine beraber çıkmıştık annemle, ne zaman aldı bu küçük mendilleri ve neden bizden gizledi acaba? Sürpriz kavramı bu sabahlarda öğrenilir. Sürpriz olan şey, özellikle bayram hediyesi önceden bilinmez!


Annem, babama da mendil almış, ancak bu mendil kocaman, büyük bir mendil. Babam yaklaşık 1 yıl o mendili kullanacak.


O küçük mendilin hatırası benim için Su'dan bile azizdir.

Bugun dunyada mevcut bilinen kabul edilen 21 cesit din ve 1 milyar insanda dinsiz ( bir dine inanmiyor ).Bu kadar dinin kendi icinde bayramlarini dusunursek bir yillik takvimin kesin 6 ayindan fazlasi tatil olabilecekti. Fakat as olan dinin kendi ulkelerinde kutlanmasi ile resmilesen bayramlar azinlik olan dinlerin bayramlarinin ustunu sessizce ortmustur. Bunun yaninda milli bayramlari da dusunecek olursak insanlarin kutlama arzusunun tek bir nedenin saygiyi ve anmayi korumak oldugudur . Kendi topraklarinda bayramlarin orf ve adetlerin yok olusunda tek ulke acaba biz miyiz ? Aslinda bayramlarin amaci o gunun oneminde insanlari toplu halde tutabilmek ve barisi korumaktir. Zor gunlerin arkasinda nasil sevgiyle saygiyla kimsenin bir kilina zarar vermeden gecirebilecek kisacasi tovbenin gizli gucudur. Her bayrami azar azar ozunde yitiriyoruz farkindayiz . Yillardir cigliklar atiyor buyuklerimizi unuttugumuzu tatil beldelerine gidilerek nasil bayramlasmaktan kactigimizi soyluyoruz fakat hem soyluyor hem de inadina daha da uzaklasiyoruz.
Ne oldu da hersey altust oldu yavas yavas ? Osmanli donemine bakildiginda yasanan bayramlarin uzun zaman hatta Cumhuriyetten sonrasinda bile varligini korurken 80'li yillarin sonundan sonra hersey hizla unutulmaya veya yapilmamaya baslandi. Herkes birseyleri suclarken tek bakilmayan suclanmayan aslinda teknoliji ve sanayinin gelisimi idi . Ne alaka demeden once bir eskiden kutlanilan bayram orf ve adetleri ile simdiyi kiyaslayalim . Bir cok genc nesilin bilmedigi tamamen sehirlerde yok olmus kadinlara has olan bir gelenegi ornek alalim . Arife gecesinden sac'a ve ellere - parmaklara kinalarin yakildigi zamanlar. Kadin ramazan suresince oruc zamani gundelik suslenmesini 30 gun boyunca yapmazdi . Genellikle saclari agarmis orta yas ustu hanimlarin 30 gun icersinde olusan aklari yok etmenin en guzel yontemi kina yakmakti. Bayram demek guzellik demekti . Ev icinde hazirlanan kina her zaman yapilmadigi icin hemde sac'a verdigi yarar kadar cildede yani ellere de yarar sagliyor kimisine de oje oluyordu parmak uclarina . Sonradan uretilmeye baslayan kozmetik urunler yavas yavas begenileri ve kolayliklari ile eski gelenegi arkada birakti.Bundan 50 sene once eger hazir sac boylari cesitli ve kolay yontemli olsa idi elbette kina o zamandan yok olmaya adaydi bayramin arife gecesinde. Neydi yok olan diger degerler ; siyasetin icinde iki isim arasinda kalmis olan bir onemli bayaramimiz .Bu iki isim arasinda ki mucadele de esas olan Osmanlinin gelenegini de yok etmisti : Seker bayrami demeyi biraktigimiz yillarin oncesinde seker Osmanlida en cok tuketilen gida idi. Tatlilarimizdan cok sekerlemelerimiz bizim kisisel eglencemizdi. Bugun cikolata da Isvec isim olurken elbette Turkiye de sekerlemede isim olabilecekti . Gun gectikce kendi akidemizi kendimizden uzaklastirirken kagit helvalari tadimlik boyuta getiremeyip ustlerini cikolata kaplayip hizli uretime tuketime yonlendiremezken onlarca damak zevkimiz bayramlar gibi adim adim uzaklasti. Sekerin kaplanmis yaldizlari olmadigindan temiz yeni mendilin arasina konmasi temizligin ve onemsenmenin belitisi idi .Zamanla sekerlemelerin batida yenen seklinin paketlenmenin ulkede sanayilesmesi ile sekerin de mendil icinde onemi azaldi . Aslinda onemsenen bayram harcligi olsada hasilatin sayilirken agizi sekerle tadlandirmak sartti . Peki akide sekerinin paketi sayilan bez mendilere ne oldu ? Mendillerin artik bayram oncesi alinmasi gerekenlerin listesinde zamanla neden silindi ? Bir sanayi dalinin daha varligini hic dusunmedik hep yok olan adete bakip olmayan mendil ile el sallayamadan sadece ic cekmekle anilarimizi yasattik ve yasatiyoruz bayram mendillerini dusundukce. Gizli bir rakip belirdi bez mendilere karsi hayatimizda ; Kagit mendil. Tamamen hijyen denmeye baslandi ve sagliga onem fazlalasti . O gune kadar nezleden yara olmus burnun sucu hep nezle yapan mikroptu fakat birden bire pamuklu kumasin nemli cilde tahrisi soz konusu olunca ve gercekten kagit mendil fazla yara yapmayip hijyende onde kosunca yavas yavas pazarlar da tuhafiyelerde mendiller satilmaz oldu . Kumas mendiller ihtiyactan ve evin camasirindan yok olunca birden bayram oncesi alisverislerde de listeden cikti . -Ne gerek var canim mendile cebine koyarsin seker ile parayi ... Artik cebe konmaya baslayan bayram harcliklarinda secme usulu de gundeme geliyor her cocuga degil en yakina veya en sevilene verilmesi ile yavas yavas da bayram harcliklari adeti de yok oluyordu . Onceden fakirmiydik diye dusunmeli aslinda Kurban bayramlarinda olusan son senelerdeki kanli kutlamalari gordukce . Et hic bir zaman en ucuz gida olmadi . Zeytinyaglilari ile un yapmis bir ulkenin et tuketiminin dusuk olmasimiydi sebeb aslinda ? Koyun eti pahaliligini hep korurken bir ailede pizola tuketimi yilda bir kiloyu gecer mi ? Ihtiyac olan et yiyemeyen halka yardim ile amaclanan bir din , show'a donustukce hayvanseverlerin isyani ile Kurban bayramlarinda da kapilar calinmaz oldu . Kesilen kurban etinin fakir fikara yerine yan komsuya takas olarak verilerek derin dondurucular bir aya yakin et ihtiyacini karsilaniyordu artik belli kesimlerde . Amacindan fazlasi ile uzaklastirilan dini bayramlarin neticesinde ortada sadece anilarin olup uzulerek anmak disinda , bayramlar yavas yavas tarihte sadece bir rakkam oluyor. Bayramin birinci gunu en yakinlarin ziyaretleri artik tebrik kartinda bile daha uzak . Eglenceli gecen bayram yemekleri ve sonrasinda ki sohbetlerin yerini artik TV'ler aldi yillardir . Osmanlidan beri gelenek olan sokak eglenceleri uzun yillar devam ederken birden degisen eglence anlayisindan cok eglenceyi saglayanlarin elde ettigi bir rant olmustur. Panayirlarda kurulan lunaparklar , cadirlarda yapilan eglenceler, kabareler , tuluatlar daha bir cok eglenceler gelisen teknolojide yok olmaya eli mahkumdu . Lunaparklarin gelismesiyle isletenlerin kar amaci altinda sans oyunlarinda dolandiriciliga goz yummasi aileleri yavas yavas cocuklarini bu yerlerden uzaklastirmaya yoneltti .
Sokaklarin guvenliginde trafik canavarlarinin turemesi, artik kosmak icin kaldirim bile bulamayan cocuklari da evlerinde Tv seyretmeye yoneltti.
Cebe konan harcliklarin azalmasiyla ve bayramlik ayakkabasinin artik siradan ayda bir alinan ayakkabi kadar degeri olmasi neticesinde bayramlar cocuklardan calindi . Bu kadar luks yasamlarin yaninda yoksullugun hukum surdugu dunyada gerekli olan ve olmayan ile adetler korunmasinasil saglanirdi bilmek zor . Fakat diger dinlerde hala korunan kalici adetlere bakinca suclanmasi gereken kimdir kendi icimizde iyi dusunmeliyiz.
Gelin konudan cok uzak gorunse de ama o kadar baglantili bir ani ile konuyu noktalayalim: Nedim Otyam anlatıyor: Yıl 1951, İpek Film’le çalışıyorum. Lale Devri” Şair Nedim dönemini anlatıyor. Aynı anda Barbaros Hayrettin Paşa” filmi de çekiliyor, içiçe... Birini Vedat Ar çekiyor, diğerini Baha Gelenbevi. Hapisten yeni çıkan Nazım Hikmet de İpekçiler’le çalışıyor. İhsan Bey, Bir ricam olacak, süpervizörlüğü Nazım bey yapıyor, onunla ne istiyor diye bir konuşur musunuz, dedi. Ben de stüdyodayım. Nazım Hikmet film çekiminden çıktı. Efendim, dedim, İhsan bey sizinle görüşmemi istedi, ben Nedim Otyam, dedim. Oooo dedi, elime sarıldı, Filmlerinizi izledim, hepsi bir harika, dedi. Nazım Hikmet, Senaryoyu size verdiler mi,diye sordu. Verdiler, çekimleri boyuna izliyorum, çıkan pasajları sahne sahne görüyorum, tümü bağlandıktan sonra tamamını izleyeceğim.Bakın dedi, ben kelimelerin ustasıyım, siz notaların ustasısınız, ben size şunu yapın diyemem”. Sonra ekledi, Siz ne yaptınız daha evvelki filmlerde?. Film ne isterse onu yaptım” dedim. O zaman burada da onu yapın, dedi, Siz yolu bulmuşsunuz, ne rejisöre ne de patrona çalışıyorsunuz, siz filme çalışıyorsunuz, Ben hemen bir odaya yatağımı koymuşum. Dedim ya film çekilirken izler, kendimi konsantre ederim. İpek Film’de yatıp kalkıyorum. Atlas Film’de de öyle yapardım, aşağıda odam vardı, yatağım vardı, çekimleri izlerdim, bir de piyanom vardı. Senaryoyu okurum, çekimleri seyrederim, montaja girerim, sonra filmi defalarca izlerim, müzik senaryosunu yazarım. Ertesi gün Nazım Hikmet’le aramızda bir dostluk peydah oldu, beraber çay içmeye başladık, bana gelip neler oluyor, nasılsın dostum diye sorardı. Bir akşam, beraber yemek yedik. Burada nasıl yemek yiyorsunuz diye sordu. Valla, adamlar gidiyorlar, sandviç yaptırıyorlar, güzel balık yumurtası koyduruyorlar, yağ koyduruyorlar, bir de yanında süt getiriyorlar, nefis oluyor,dedim. Hadi, biz de yiyelim” dedi. İri iri kırmızı havyarlar, yağ sürülmüş olaraktan, büyük sandviç ekmeklerinde, Nişantaşı’ndan un fabrikasının olduğu yerden geldi. Nazım bey şöyle bir içlerini açtı, baktı. Türkiye ben görmeyeli çok gelişmiş, bu çok lüks değil mi?dedi.
Yoo, herkes yiyor bunu” dedim. İşçi de bunu mu yiyor dedi, desene Türkiye’nin işçisi havyar yemeye başlamış”.
Ama bunu öyle bir söyledi ki, bok yemeye başlamış, der gibi. Gülmeye başladık Sabaha kadar oturduk.
O gün gelmedi. Ertesi gün gazetelerden Nazım’ın gittiğini okuduk. Meğer her gün imzaya gidermiş, o gün gitmemiş, yurtdışına kaçmış.
Yani gittiği gün sabaha kadar bir aradaydık.

Yazan: Aylin Zihli Kalan

Bir zamanlar biz de çocuktuk. Çocukluğumuz şimdikinden elbette farklı geçti. Her çocuk yeni bir döneme doğar, yeni bir kuşağı oluşturur… ancak bizimki çok farklıydı.

Yemyeşil bir şehirde geçti çocukluğumun sekiz yılı henüz patika yolları vardı. Telefon yoktu, elektrikler de genellikle kesilirdi. İlçe 2.5 km uzaklıktaydı ve yürüyerek inerdik patika yollardan. dağlardan, ormandan ağaç taşırdım. Çobanlık yapardım kendimce ineklerimize. Buzağılar erkek olunca hemen kesilirdi ve kestiği için çok kızardım dedemin yeğenine. Rahmetli dedem çok severdi beni, hep onla uyurdum. Sabah ayağım yüzünde uyanmama rağmen benle uyumayı severdi. hemen her meyvenin de insanında hormonsuz olduğu zamanlardı. 30 km ötedeki köyde cenaze yada düğün olsa haberini hemen alırdık.büyük şehirde kapı komşumuzun öldüğünü haftalarca duymayacak kadar yabancı değildik henüz. Hayatın şartları bizi en büyük şehre getirdi. Sakin bir yerden şimdiki kadar olmasa da oldukça kalabalık bir yere. Müstakil evlerin ve bostanların henüz olduğu zamanlardı. Evimizin önündeki bahçede hemen her meyve vardı. Önce can erik olurdu ama büyümeye kalmadan biterdi. Sonra ekşi erik olurdu o mecburen büyüdükten ve kırmızılaştıktan sonra yenirdi. Evimizin önündeki boş alanda her gün top oynardık. Misket oynardık 36,tumba,baş,başaltı,mors gibi, sonra çivi oynardık hafif ıslak toprağa saplamaya çalıştırarak. Sonra yılan çizerdik tebeşirle gazoz kapaklarıyla oynardık. Başka mahallelere mahalle maçına giderdik daha halı sahalar icat edilmemişken. tv'nin tek kanal ve siyah beyaz olduğu zamanlardı. Akşam 19 30 da açılmasını beklerdik heyecanla. Önce istiklal marşı okunurdu sonra çizgi film olurdu. Tarzan, Vikingler, Heidi... Sonra 20:00 de ana haber bülteni tam bir saat sürerdi. Sonra da yabancı film kuşağı... Cumartesi akşamları 17:00 de açılırdı ve akşam haberlerinden sonra mutlaka yerli bir film olurdu. pazar günü 11 00 de açılırdı ve kovboy filmiyle başlardı genelde. Sonra 13 00 de değişmeyen pazar konseri. Kovboy filmlerini izledikten sonra hemen dışarı çıkar tahtadan silah yapar ve oynardık. Rozet bile yapmıştık. Arabalarımız plastiktendi. Komşumuzun oğlu karikatür dergisi fırt ta çalışıyordu. Karikatür dergileriyle birlikte çizgi roman alışkanlığı da başladı. Şimdiki gibi saçma sapan çizgiler yoktu çok iyi çizilirdi. Fırt, gırgır, çarşaf dergisi vardı, sonra günaydın gazetesinin pazar eki lak lak. Çarşaf dergisiyle ilgili bir hatıramı da paylaşayım, her hafta bütün dergileri okurdum bir hafta çarşaf dergisini kaçırmışım bakkallarda çarşaf varmı diye ararken bakkalın biri burada çarşaf olmaz oğlum tuhafiyeye bakacaksın demişti:) teksas,tommiks,zagor,kızılmaske,tombraks,vb gibi çizgi romanları tanıdığımda arkadaşlarla okumadığımızı değiştirecek kadar ileri gidip ders kitaplarının arasında bile okumaya başlayıp ailemizi kandırıyorduk. itiraf etmeliyim ki kitap okuma alışkanlığını o kitaplar kazandırmıştır bana. doğru bir şey olduğunu söylemiyor ve tavsiye etmiyorum ama bendeki etkisi buydu. plastik elektrik borularından yaptığımız ve 'tu' dediğimiz içine sivrilttiğimiz kağıtla duvarın arkasına saklanıp yoldan geçen kızlara atardık, başka bahçelere gidip gizlice yakalanmadan meyve yemeye çalışırdık. musluktan su içerdik ve her şeyimiz organikti. Yazlık sinemaları uygun bir çatıdan kaçak izlerdik. sinema sahipleri ne yapsa çözüm bulamazdı. Saklambaç,körebe,deve güreşi oynardık. Her mahallede arkadaşım vardı . Dostluklarda, düşmanlıklarda gerçekti. İçimdeki çocuk büyümedi hala ve ben o sıcaklığın ve samimiyetin emzirdiği çocuğum.

Yazan: Adem Kılıç

İlk tebrik kartı göndermek geleneği Antik Çinlilerin birbirlerine yeni yıl kutlama mesajlarını papirüslerin üzerine yazmakla başlamış. 1400 'un ilk yıllarında Avrupalılar el yapımı kâğıtlarla bu geleneği devam ettirmişler. 1400'lu yılların ortalarında bu gelenek sevgililer günü için daha yaygınlaşmış. 1840'larda artık bu birbirine verilmenin zorluğundan sonunda postalanmaya başlamış. Dünyaca yaygınlaşması 1893'de Chicago Dünya Sergisi'yle başlamış. Güzel olan nokta ise bu sergiye Osmanlı hükümetinin de katılmasıdır. Osmanlı'da kartpostalın yaygınlaşması, Max Fruchterman sayesinde olmuş.

        O zamanların gündemi tamamen ansiklopedik içerik taşısa da birkaç nesil kartpostalların büyüsüne kapılmıştır yıllarca. Mektup ile Kartpostalın arasında inanılmaz derbi denecek kadar bir çekişme vardı . Aslında mektup yazmak hayli yorucu olmasının dışında iyi okur yazar olma zorunluluğu vardı. Bir sayfa yazı yazmak yaslıların görmeyen gözleri için de hayli zordu . Kartpostallar aslında mektubun gizli yardımcısıydı yıllarca . On yüzeyinde hangi seçilmiş resim veya fotoğraf olursa olsun arkasında adres yeri ve pulun yapıştığı yerin haricinde kalan bölüme uzun uzun yazmak zordu .Yazı karakterinin mümkün olduğu kadar küçük harfle yazılsa da ancak 4 cümleyi bile geçemiyordu . Zamanlar kartpostalların ölçüleri de bu yüzden değişime uğradı .Ama posta parasının fazla olmasından geleneksel boyda olanlar uzun sure ilk sırada idi satın almada ve gönderiminde . Tamamen resmiyetin dışında özel olmayan bu açık aleni kısa mektuplaşma yönteminde ne yazılmışsa bunu postacı dahil herkes okuyabiliyordu. O yüzden sevgilinin birbirine kartpostal göndermesinde gizli duygu sadece seçilen resim ve fotoğrafın sırrında idi . Özenle seçilen kartpostallar gönderilenden daha çok gönderenin kişiliğinin aynası idi .

        Evlerde takvim sanki bir gelenekti . Daha yeni yıl için alınan takvimlerde ilk bakılan bayramların ve özel günlerin hangi ayda hangi güne denk geldiğiydi . Böylece 3 hafta veya 2 hafta önceden kimlere kart gönderilecekse bir liste hazırlanır o sayıya göre özel kartpostal almak için gereken yere gidilirdi . Genellikle kırtasiye önlerinde satılan kartpostallar zamanla postane önlerine kurulmaya başlamış özel bir is imkân sağlanmıştı kendi içinde . Yıllar öncesinde belli çizgiler ve desenler içeren kartpostallar da endüstriyel bakış acısında tasarlanmaya başladı . İlk olarak parlayan kartpostallar daha çok ilgi görmeye başladı . Özellikle yılbaşı zamanı çam ağacını evlerinde süsleyemeyen halk bu parıltı ile yılbaşını daha fazla hissediyordu sanki... Kartlar çeşitlendikçe anlam ve önemlerine göre sınıflandıkça fiyatlarındaki artış ve daha önemsenip birde zarf içine konunca eskiye nazaran gönderimler düşmeye başladı . Sadece bayramlar ve özel günlerden ziyade en önemli başka bir yönü de bulunduğu ile ait fotoğrafların kartpostallara konmasıyla bir iç ve dış turizmde reklam pay idi. İlk 1893 de açılan serginin amacı da aslında buydu .Ne olursa olsun hangi ülke hangi tatil beldesi olursa olsun mutlaka o yerin fotoğraflarını içeren kartpostallar alınmasa da bakılmaktaydı sanırım hala da öyledir . Yabancı bir ülkede ise kişi en yakınına oranın posta pulu ile bir kartpostal atmak içinden geçer ve genellikle de yapılır . Yeni nesil için bu geçerli midir bilinmez ama bir kartpostal ile yaşamını geçirenin tatil sonrası yapmasa da -ah neden bir kart almadım dediği an hayatında mutlaka olur .

        Belli dönemlerde Yeşilçam'ın en çok popülaritesini koruduğu yıllarda kartpostallar uzun sure askerliğini yapan Mehmetçiğin de bir eğlencesi idi .En sevdiği artistin bir kartpostalını almak hele ki beğendiği bayanın pozu biraz çekici ise onu ve arkadaşlarını eğlendiren bir unsurdu . Sevilen insanın değeri daima fotoğraflarda korunurken kâğıdının kalitesi ve yıpranmayan dayanıklı yüzeyi en az iki yıl ya defterinin arasında ya da dolabının iç kısmında dururdu . Bakmak ve görmek , elle dokunma imkânı olmasa da en büyük avuntudur hayallerde düşlemek . Bu bir şart getirmez tasvirin içeriğinde .Önemli olan anılarda onu korumak ve özlemi yasarken her ne olursa olsun hissedebilmektir .

        Hayatımızda hiç farkına varmadığımız yitirdiğimiz bazı değerlerimizde bu sahip olduğumuz adetlerimizin hepsi birer koleksiyona dönüşüyor beynin bir yerinde . Oysa evlere gelen bir sebepten dolayı bu kartpostallar çocukların gerçek koleksiyonlarıydı bir donem . Okullarda öğretmenler çocukların sahip olduğu şeylerin değerini bilmesi için koleksiyon yapmaya yönlendirirlerdi . Sınıfta bos ders zamanlarında ilk sorulan soru - kim koleksiyon yapıyor ? olurdu . Çoğunlukla herkesin ortak koleksiyonu kartpostal olurdu .Bu aslında ne kadar çok birbiri ile iletişim halinde olan insanlığın göstergesiydi . Telefonun yaygınlaşıp ucuz hale gelmesi en önemlisi her eve girmesi ile gizliden kartpostalların önemi azalmaya başladı . Yazısını görmek yerine sesi duymak insana daha önemli geliyordu . Ama zamanla insanların sesi duymasının daha da kolay yöntemleri icat edildikçe artık seste geri plana itilmeye başladı. Bunun en belirgin olanı elektronik postanın geçmiş yıllarda ilk sırada olmasıdır .Her gecen gün değişen haberleşme yöntemleri bir öncekinin pabucunu dama atsa da sanırım kartpostal 'in sağladığı sıcak ilgiyi hiçbiri sağlayamayacak. Kişinin kendi el yazısıyla matbaanın ve kâğıdın dokusunun yanında yol aldığı zaman içindeki kokuyu hiç bir elektronik icat geri getiremeyecek .

Yazan: Aylin Zihli Kalan

İlk siyah önlük ve beyaz yaka Orta Cağda Cizvit papazlarını açtığı okullarda öğrencilerin birbirinden ayrılması ile başlamış. Ülkemizde 1930'da tek parti döneminde okuldaki öğrencilerin zengin fakir ayrımının ortadan kaldırılması için siyah önlük giyilmesi kararı alınmıştı. O yıllarda kullandıkları kumaş ise "krizet" idi. Tabi biz o dönemleri babalarımızın veya annelerimizin fotoğraflarından gördük. Annemin önlüğü ve beyaz yakası hatta saçına taktığı kurdelesi bile benim yetiştiğim dönemden farklı değildi. İlkokula başlanıldığı anki heyecan ve o koşuşturmanın eylül aylarında hazır giyimi pek yaygın değildi. Önlükler ya anneler diker ya komşu teyzeler veya terzilere diktirilirdi. Satın alınan önlükler ise tek modeldi. Ailesinin durumu iyi ise mutlaka başka kumaş alınır ve başka modellerde dikilirdi önlükler. Ama çoğumuzun giydiği pek birbirinden farklı olmazdı, tek fark yakanın çeşidinden süsünden ve kız çocuğu ise saçına taktığı kurdelesinden idi. Hiçbir zaman giydiğimiz önlüklerimizden rahatsızlık duymadık çünkü  ilk seneler  okula başlamak, okula gitmek inanılmaz önemli idi. Ne oluyordu da okul aşkı başlıyordu bilemiyorum. Çünkü gün geçtikçe okullardan uzaklaşan okumayan hevesi kırılmış çocuklara baktıkça düşünce salıyor ister istemez, neydi bizi çeken siyah okul önlüğünü giymeye? Sokaklara bakınca karınca yavrusu gibi dağılan seslerin yükseldiği ve cıvıltıların bağrış çağırışların arasında kahkahaları atan mutlu çocuklar. Evlerinin camından izleyen minikler hiç şüphesiz o elinde taşıdığı ve sapından tutarak havaya fırlattığı okul çantası sanki sirkte ipte sallanan cambaz misali yere düşerken yakalayışında sokaklarda yürüyen siyah önlüklünün fiyakası idi belki de. Sabah erkenden kalkıp ilk iş elini yüzünü yıkadıktan sonra akşamdan hazırlanmış karşı divana konmuş okul önlüğünün mutlaka bir düğmesi kopmuş olurdu. İnanılmaz derece de siyah önlükler düğmelerin ipini yiyen gizli okul canavarları idi sanki annelerin gözünde.. Ne yaparsa yapsın isterse altı kat iplikle diksin o yakanın takıldığı yakadaki düğmenin ipi mutlaka kopar ve genelde düğme kaybolurdu. Çoğunlukla eve dönüşlerde annelerin çığlıkları yükselirdi -bu ne hal ne yaptın daha ben dun yıkadım bu önlüğü ... O zaman için az masraf kapısı olmadı diyemeyiz siyah önlükler ve beyaz yakalar . Çocuk büyüyen bir varlık olduğu için hiç bir önlük seneye olmazdı. Yırtığı yok ise kumaşı yıpranmamış ise önlüğü verecek bir kapı bulmakta zor değildi. Ama ne olursa olsun yeni bir önlük giymek aslında sınıfı geçip büyüdüğünün işareti ile her yeni öğretim dönemi başlangıcında sevinçti. Ama o sevinç bir iki aydan sonra dersler zorlaştıkça ödevler arttıkça imtihanlar korkuttukça siyah önlük düğme canavarı olmanın yansıra gene mi sen denen hiç gitmek bilmeyen davetsiz misafir olurdu. Artık ne yakanın cazibesi ne de saça takılan kurdele tat vermez yazı beklemek bir işkence olurdu. Başlardı artık şikâyetler ne bu simsiyah önlük hiç güzel değil ya da boğazımı sıkıyor bu yaka takmasam olmaz mi ? Memur hayatının bir başlangıcı gibidir siyah önlükler ve beyaz yakalar. İlk iş günü bir heves giyinilen yeni takım elbise jilet misali , kravat düğümü inanılmaz düzgün saclar briyantinli ama ay sonu ve monoton is hayatinin vardiya sonu çıkışı gibi saclar değilmiş kravatın düğmesi gevşetilmiş yaka kaymış. Bezgin okul çantasına her gecen gün konulan kitapları taşıyamayan sapı kopmuş çanta yerlerde tekmelenerek sürüklenmesi , o kopmuş düşmüş düğmenin ardında yaka yorgun bir savaşçı gibi boyundan aşağı şarkısı ile sokaktaki seslerin cıvıltıdan daha çok kavgaya dönüşen kovalamaları.. Bir siyah önlük ve bir beyaz yakanın hazin öyküsüdür aslında severken terk eden sevgili gibi fiyakalı iken borca düşmüş bir isçi gibi. Her ne olursa olsun hep siyah önlük ve beyaz yaka suçlu olmuştur bu hikayenin sonunda. Beceriksiz olan ikisidir. Çocuğu okutması gereken öğretmesi gereken o ikisidir. Biri bahtsız olarak seçilmiş rengi siyah ve onu kurtarmak için küçük kurtarıcı da beyaz rengi seçilmiştir. Siyah her ne kadar pisten kirden bir kurtarıcı olsa da karatahtanın lanetinden kurtulamamıştır. Tebeşirlerle verdiği savaşta yenilen hep siyah önlüktur. Yuttuğu tebeşir tozunun ilerde ne zarar vereceği söz konusu hiç olmamıştır tek sorun siyahin nasıl oluyor da kirlenmede bir numara olabilme basarisidir karatahtanın lanetinde. Oysa sırf tebeşir tozu olsa belki hadi kirlenmede anlayış söz konusu olacaktı ama nedir bilinmez diktatörleşmiş eğitim sisteminde duygular nedense siyahlaşamıyordu çocukların göz pınarlarında. Mutlaka cebe konması şart koşulan iki mendil de duyuların hızına yetişemez ama o kotu günde tek yetişen siyah önlüğün kolları idi. Sumuk siyah kumaşta durduğu kadar ihtişamı ile başka hiçbir renkte böyle duramazdı duramadı da... İlk yasa tasarısı hakkında TV'lerde söz olunca evleri bir neşe sardı. Artık siyah önlük mecburi değildi .Okullarda siyah önlük zorunluluğuna 1989-1990 eğitim-öğretim yılında, yayımlanan genelgeyle son verildi. Gerekçede su idi siyah renk çocuğun psikolojisini etkiliyordu. Yıllar geçtikten sonra eski fotoğraflara bakarken siyah önlüğümü anarken neden ona lanet değil de özlemle anımsadığımı düşündüğümde sanırım gerekçeyi gösterenler hiçbir zaman öğrenci olmamışlardı bizim gibi. Seçtikleri o donemdeki renkler deniz mavisi, lacivert ve gri.. Siyah renge nazaran daha mi çekici idi bu renkler ? İlk sene okula başlayan miniğin rengi önemser mi önemsemez mi hiç düşünülmese de sonraki yıllarda zorunlu siyah giyene belki bu renkler bir umuttu ,sanki beceremediği anlayamadığı dersleri o renkler düzeltecek zorunlu gördüğü mutsuz olduğu yıllarının psikolojisini bu renkler kesin düzeltecekti. Bir iştah gazeteler televizyon kanalları renkleri anlatıyordu. Buruk bir sevinç yaşandı o yıllar. Siyah gidisine değil tabi bu burukluk yeni renklerden beklenen ümit. Olmadı olamadı gitti... herhâlde siyah önlüğün laneti surdu, intikam alacaktı elbette çünkü giderken hiç kimse arkasından gözyaşı dökmemişti.. Az mı, koca 50 küsur yıl. Karatahtanın o küstahça kendini beğenmiş havası ile mücadele ederken tebeşir tozunu miniğin ciğerine nasıl islediğini ispatlamak için göğüs gerdiği mücadelesinde ki yenilgisinin arkasından sessizce söylediği sizi Allah'a havale ediyorum ... Artık siyah önlük ve beyaz yakanın yanında yenileri de yer aldı , geçin bakalım sen deniz mavisi , hey sen lacivert sen de gri... geçin siyah önlüğün yanına ! 2010 Ve okullarda kıyafet serbest ... Ama ne acı psikolojiler hala bozuk !

        Sadece kulağımda şu ses çınlar her okul yeni öğretim yılına başlarken : -Oğlum Ahmet çıkar şuradan önlük için kumaşlarını , dur bakim onun yanındaki topu da çıkar . Tek en mi o yoksa çift en mi ? Ne kadar metresi bunun ? Ne dersin Aylin üstten robalı dikerim sen eteğini can etek istersin kol ağızlarını da büzgülü yaparız. Yakayı pazardan alacağım , yok kızım alamam o fistoluyu ama halana söyleriz dantelden bir yaka örer sana...

Yazan: Aylin Zihli Kalan


 Etiketler: siyah önlük, siyah onluk beyaz yaka, siyah önlük beyaz yaka, siyah önlük ne zaman kalktı, siyah önlükten maviye geçiş, Aylin Zihli Kalan, bir zamanlar, maziler

Evlerimizin en büyük haber alma kaynağı olan Radyolarımızın yerini Kasetçalarlara devrettiği ana dair.

Dünyayı radyodan aldığımız ve dinlediğimiz haberlerden takip ettiğimiz zamanlardı. İlk karşılaşmamızı dün gibi hatırlıyorum radyo ile. Babam bir gün elinde küçük bir kutuyla girdi kapıdan ve o kutunun içinden daha küçük başka bir kutu çıkardı. Üzerinde düğmeler olan bu kutunun bir düğmesini çevirdiğinde bir birinden farklı ve yabancı sesler duyulmaya başladı. Bu konuşkan ve tatlı dilli sesi güzel yeni aile üyemiz, Evimizin başköşesinde yerini almayı en kısa sürede başardı. Boş bulduğum her an kulağımı dayar dinler, bazen de içindeki adamları görmek için içine bakardım. Saat başı haberleri mutlaka dinlenir hiç kaçırılmazdı. Yurttan haberler başladığında büyük bir sessizlik olurdu evde, herkes haberlere odaklanırdı. Arada “Allah Allah ” lı “ bak sen, gördün mü?” lü ciddiye alındığını belirten nidalar duyulurdu bu dinlemeler sırasın da. Nerede ne olmuş ancak radyolardan dinlenerek öğrenilirdi. Radyolarımızdan sadece Türkiye den değil dünyanın her bir yerinden haber alma imkânımız vardı. Evimizin bu yeni sakini pek dedikoducu, pek bir gevezeydi.